Sunday, July 5, 2009

Цэвэр усны нөөц - бараа мөн үү?

Одоо дэлхийн хэд хэдэн газар буй усны хомсдолоос шалтгаалсан зөрчил дэлхий нийтийн хүн амын өсөлтийг дагаад ихэсч байгаа усны хэрэглээ хомсдол зэрэг нь үнээс шалтгаалан зөрчилдөөн үүсэх бололцоотойг бидэнд харуулж байна. Үүнтэй холбоотой нэгэн гол асуудал нь юу байна вэ гэхээр “голын уруу” болон “голын өөд” байгаа улс үндэстнүүдийн хоорондын өрсөлдөөнтэй заргууд юм. “Голын уруу” улс аль болох илүү их “устай байх эрхийг эдлэх” гэж оролдож байгаа ч харин “голын өөд” улсууд аль болох усны нөөцөө өөрийн нутаг дэвсгэрт хадгалах сонирхолтой байна. Өнөөдөр олон бүс нутагт усны нөөц хангалтгүй байгаа ба ирээдүйд энэ хомсдол улам даамжирч ялангуяа нэгээс илүү улсын нутгаар урсан өнгөрдөг голуудын усны төлөөх улс үндэстэн хоорондын хурцадмал байдал бий болох шинжтэй.


Мөн.

Бидний худалдан авч, зарж борлуулж бараа гэж үздэг газрын тос, байгалын хий зэрэг шиг ус санаандгүй тэгш хуваарлалтгүй дэлхий дээр оршин байдаг. Нэгэнт олон улс үндэстэн газар зүйн таатай орчинд байгаагаараа газрын тос, байгалийн хийг зарж борлуулдаг шиг бид усны нөөцөө ашиглан эдийн засагтай хувь нэмэр болох гэж байгаа улсуудыг зөвтгөж болох юм. Усыг үнэ цэнэтэй гүйлгээтэй бараа гэж үзэхгүй байх нь харин ч байгаль орчиныг хайрлах ухамсаргүй нийгмийг хайр гамгүй усны хэрэглээрүү хөтлөнө.


Биш.

Ус бол дэлхий дээр санаандгүй сохроор тохиолдох хамгийн амин чухал амьд оршиход зайлшгүй шаардлагатай байгалын баялагийн нэг юм. Иймээс усаар баян орнууд энэ давуу байдлаа ашиглан ашиг олох ёс суртахууны эрх тэдэнд байхгүй. Энэ гариг дээр байгаа бүх амьд амьтан энэ дэлхийн оршин суугчид урсаж байгаа усыг улс төрийн ямар ч хил хязгааргүйгээр ижил тэгш хүртэх устай байх эрхтэй.

Мөн.

Усны хяналт удирдлага, усжуулалтын систем, далан, ус хадгалах сан зэргийн ашиглалт зэрэгт зарцуулагдах маш их хэмжээний мөнгийг “голын өөд” улс өөрийн төсвөөс гаргах хэрэгтэй болдог. Энэ бүх зардал, дээрээс нь нэмээд ус хадгалах цөөрөм, далан зэргийг барьж байгуулсан үржил шимтэй газрын боломжит төлбөр зэргийг нэгэнт тухайн голын усны гол хэрэглэгчид нь “голын урсгал дагуу” улсын иргэд тул тэд гаргах хэрэгтэй юм. Жишээ нь: “голын өөд” байгаа улс хэзээ ч тухайн урсгалын эсрэг усан цахилгаан станц барьж хямд цахилгаан үйлдвэрлэж өөрсдийн зардлыг тэнцвэржүүлэх бололцоогүй зэрэг нь усны менежмент шударга бус байгааг харуулж байна.


Биш.

Усыг усны системийн ашиглалтаас илүүтэйгээр үнэлэх явдал нь ёс суртахуунгүй үзэгдэл юм. Ус бол зарим тохиолдолд л бараа гэж тооцогддог. Ус хадгалах сан багтаамжийнхаа хэмжээгээр усаа аваад сан дүүрэхэд чөлөөтэй даланг даван урсдаг. Тэгэхээр дүүрээд давж урсаж эхэлэхдээ ус маань бараа гэж тооцогдохгүй болж байгаа юм. Далан нь хэрэв нурвал “урсгал дагуу” улс усанд автаж ихээхэн хэмжээний хохирол учруулах боломжтойгоороо аюултай.

Мөн.

Усны нөөц нь тэнцвэргүй хувиарлагдсан байдаг. Тэнцвэргүй хувиарлалт, үрэлгэн хэрэглээ зэрэг нь “Усаа худалдаж авах” гэсэн хандлагын танилцуулгыг зөвтгөж байна. “Урсгал дагуу” хагас цөлжсөн үржил шимгүй газрыг усжуулснаас “урсгал өөд” улс нь усаа илүү үр нөлөөтэй хэрэглэсэн нь шударга гэж үү?

Биш.

Усны хомсдол, ган гачигт нэрвэгдэх зэргээс шалтгаалан улс үндэстэн усны нөөцөө хянах байдалд хүрч болох юм. Гэвч усыг “БАРАА” мэт үзэх нь ирээдүйд олон зөрчилдөөн үүсгэх шалтгаан болох боломжтой тул аль болох энэ байдлаас зайласхийх хэрэгтэй.

3 comments:

  1. Ýíý îð÷óóëãà óó? àðàé ë ìîíãîë áèø áíà. Ñîíñîõ, óíøèõàä õ¿íäðýëòýé þì. Óñíû ìýðãýæëèéí áóñ õ¿í áè÷ñýí áîëîëòîé. Òèéì òîõèîëäîëä ÿìàð çîðèëãîîð õààíààñ îð÷óóëñàíàà ñàéí òýìäýãëýõ õýðýãòýé äýý.

    ReplyDelete
  2. Манай гариг дээрх маш чухал асуудлыг олон талаас нь харж бичсэн сайхан бичлэг болжээ. Манайд БИШ гэсэн тал нь илүү үйлчилж, хашаатай айл болгон худаг ухаж, гүний усыг хайр гамгүй хэрэглэж байгаа нь миний сэтгэлийг эмзэглүүлж явдагаа хэлмээр санагдчихлаа.

    ReplyDelete
  3. Хэрэгтэй зүйл бичжээ, үргэлжлүүлэн бичихийг хүсье

    ReplyDelete