Wednesday, July 1, 2009

Эмэгтэй хүний тухай бодлууд

Жирийн нэгэн ажилын өдөр, ажил тараад дөнгөж гарч иртэл хажуу талын байрны үүдэнд гурван ч эрэгтэй хүн нэг эмэгтэйг зодож байгаа харагдав. Сандарсандаа би буцан ажлынхаа ахад болж байгаа явдлыг яриад туслахыг хүслээ. Биднийг тэдэн рүү ойртон очиход гурвуулаа нэг эмэгтэйг зодож байгаа биш, харин эмэгтэйн нөхөр согтуу ирэн эхнэрээ зодоход ах нар нь дүүг минь зодлоо гэж нөхрийг нь зоджээ. Гэтэл нөгөө хүүхэн дундуур нь ороод л өөрөө зодуулаад байгаа бололтой. Ажилын ах бид 2 сандарсандаа “Та нар болиоч, цагдаа дуудлаа” гэхэд нөгөө хүүхэн “тэгээрэй, цагдаа дуудаарай, хүн аллаа” гэв. Бид цагдаа руу залгаж байтал хоёр ах нь нөхрийг нь зодохоо болиод яваад өгөв. Гэтэл нөгөө согтуу нөхөр ах нарыг нь явав уу үгүй юу нөгөө хүүхнийг хэд хэд цохиод авав. Бид хоёр “чи битгий эмэгтэй хүн зодоод байгаач цагдаа дуудлаа шүү” гэтэл нөгөө хүүхэн битгий цагдаа дуудаач гуйж байна гэв. Бид хоёрыг цагдаа дуудах нь гэж айсан гэр бүлийн хоёр яаран орц руугаа оров. Тэр эмэгтэйд ах нар нь цагдаад очих хамаагүй ч харин нөхөр нь цагдаа дээр очих ёсгүй байсан бололтой. Яагаад зодуулаад л нөхөртэйгөө байгаад байгаагын учирыг би олсонгүй. Энэ явдал хэдэн өдөр санаанаас гарахгүй намайг зовоов. “Эмэгтэй хүн” энэ яг ямар хүн юм бэ, яаж амьдрах ёстой юм, эмэгтэй хүнийг ямар олон конвенци хөтөлбөр, төслүүдээр энэ бүхнээс хамгаалах гэж нэг хэсэг нь тэмцээд байхад “эмэгтэй хүн” чи яагаад ингээд амьдраад байнаа, юу нь өөрчилөгдөх хэрэгтэй вэ, гэж өөрийн эрхгүй бодогдов. Ингээд асуултууддаа хариулт олохоор гэрлүүгээ алхав.

Монгол улс 1924, 1940, 1960 онуудад батлан гаргасан Үндсэн хуулиудад эрэгтэй эмэгтэйчүүдийн тэгш эрхийг баталгаажуулсан ч олон ургальч үзлийг үл хүлээн зөвшөөрч байжээ. Харин 1992 оны Үндсэн хуульд хүний эрхийн олон улсын хэм хэмжээнд тохируулан иргэдийг үзэл бодол, хүйс, шашин шүтлэг, гэр бүлийн байдал зэрэг бусад зүйлээр үл ялгаварлан иргэний эрх, эрх чөлөөг гэр бүл, нийгмийн бүх хүрээнд эдлүүлэхээр зааж тунхаглажээ. Түүнчилэн Монгол улс “Эмэгтэйчүүдийг ялгаварлан гадуурхах бүх хэлбэрийг устгах тухай 1979 оны конвенци”-д 1981 онд нэгдэн оржээ. Энэ бүхнээс харвал Монгол улсын хувьд эрэгтэй эмэгтэйчүүдийн тэгш эрхийн байдлыг албан ёсоор хангалттай баталгаажуулсан мэт боловч харамсалтай нь уламжлал, ёс заншил, соёлоор дамжин шийдвэр гаргагчид, олон нийт тэгш бус ханддаг бодит байдал байсаар байгаа нь тодорхой болов.

Хорин таван нас хүрээд хүнтэй суугаагүй байгаа эмэгтэй хүнийг ойр тойрных нь хэдэн хувь нь хүнтэй сууж хүүхэд гаргаач гэж сэтгэл зүйн дарамтанд оруулдаг гэж санана. Телевиз зар сурталчилгааны хэдэн хувь нь загварын охидуудаар сурталчилгаагаа хийгээд түүний улмаас залуу охидуудын хэдэн хувь нь ид өсөлтийн насан дээрээ туранхай л бол гоё гэж андууран эрүүл мэндээрээ хохирч, эсрэгээрээ тарган хүүхнүүд сэтгэл санааны дарамтанд орж мөн л турах гэж элдэв эм тан хэрэглэн мөн эрүүл мэндээрээ хохирч байна вэ? Хариулт нь хэдэн хувь гэдгийг судалсан судалгаа харамсалтай нь монголд алга.

Бизнетворк хэмээх монголын бизнесийн салбарт ажиллаж сурч бизнес эрхэлж буй хүмүүст зориулсан сайтад “эмэгтэй хүн ямар байвал дээр” талаар нэлээд хэдэн хэлэлцүүлгүүд ихэнхдээ залуу эмэгтэйчүүдийн дунд өрнөжээ. Гэтэл ахиад л нэгэн харамсалтай дүгнэлтэнд хүрэв. Тэдний үзэж байгаагаар эмэгтэй хүн нөхөртэй халамжтай, хүүхдүүддээ энэрэлтэй, тэгээд нөхөр ажилын амжилт хоёрынхоо алийг сонгох вэ гэвэл мэдээж нөхөр буюу эмэгтэй хүний амьдрал нөхөртөө зориулагдах хэрэгтэй гэдгийг ихэнх нь дэмжжээ. Энэ бүхнийг зохицуулж сурах нь бас эмэгтэй хүний ажил. Дүгнээд хэлвэл “Сураад завсараар нь хүүхдээ төрүүлж өсгөөд тэгэнгээ нөхрөө халамжлаад бас хэдэн ч хүүхэд гаргасан тарган болохгүй хагас өлсгөлөн байдлаар амьдраад, нөхөр чинь чамайг хуурсан ч уучилж өршөөж, эмэгтэй хүний зөөлөн ууч сэтгэл гаргаад, нөхрийгөө амжилттай амьдрах бүх талаар нь дэмжлэг болж амьдрах” ёстой гэнэ. Энэ бол эмэгтэй хүний үүрэг. Ингэж чадахгүй бол чи арчаагүй, доожоогүй эмэгтэй. Аль нэгнийх нь баланс алдагдахад хүртэл ахиад л “эмэгтэй хүн” чи л буруутай. Долоо хоногт гурван удаа шоудчихвал л бараг “барчин” “шоучин” нэр зүүчихнэ. Гарахгүй бол “зожиг” аргагүй нөхөрт гарахгүй байгаа нь гэж нийтээрээ ярилцана. Гадаад хүнтэй суучихвал янхан, жоохон өндөрхөн албан тушаалд хүрэхэд хүртэл хүмүүсийн эхний бодол хэзээ ч мэдлэг чадвараараа энэ хүн өндөрлөгт хүрлээ гэж бодохгүй. Ингэж бодож байтал их сургуульд болж байсан явдал санаанд оров.

Нэгэн нэлээд нэр хүндтэй багш маань бид нарт “эмэгтэй хүн ном эрдэм гэж байхаар өөрийгөө гоёж гоодоод, сайн нөхөртэй л болох хэрэгтэй, та нар залуу насаа дэмий үрж байна” гэж хэлж байж билээ. Гэтэл сургууль төгсөх баярын уулзалт дээр сургуулийн дэд захирал маань “эрэгтэй эмэгтэй хүмүүст хийх ёстой гурав гурван ажил байдаг.

Эр хүний хийх ёстой ажилууд гэвэл:

1. Байшин барих

2. Мод тарих

3. Ном бичих

Харин эмэгтэй хүнийх бол:

1. Нөхөрт гарах

2. Цэцэг тарих

3. Хүүхэд төрүүлэх” гэж хэлж байж билээ. МУИС-н хуулийн сургуулийг төгсөх хүртлээ хүндэлж 5 жилээ өнгөрөөсөн багш нар нь ийм зүйл хэлж байхад яалтай ч билээ гэж аргагүй бодогдож билээ.

Яахын аргагүй “Монгол эмэгтэй хүн” чи ямар өрөвдмөөр эсвэл азгүй вэ гэж бодогдов. Зодуулсан ч нөхөртэйгөө амьдраад байгаа хүүхнээс урган гарсан асуултуудынхаа хариултыг би олох шиг болов. Тэр бол “эмэгтэй хүмүүсийн талаархи нийтлэг бодол”. Дээр дурьдаж байсанчлан хичнээн Монгол улсын нэгдэн орсон “Эмэгтэйчүүдийг ялгаварлан гадуурхах бүх хэлбэрийг устгах тухай 1979 оны конвенци”-н 5-р зүйлийн а-д “Аль нэг хүйсийн дутуу эсвэл давуутайд үзэх буюу эрэгтэй эмэгтэйчүүдийн үүргийн талаар хэвшсэн үзэл санаанд дулдуйдсан атгаг сэжиг, ёс зуршил болон бусад бүх практикийг устгах зорилгоор эрэгтэй эмэгтэйчүүдийн зан төлөвийн хувьд нийгэм соёлын хэв ёсыг өөрчлөх” гэсэн заалт манай улсад бодит амьдрал дээр хэрэгжээгүй 30 жил болчихоод багаа нь илэрхий байв.

Бодлууд үргэлжилсээр... би юу хийх ёстой вэ? Харамсаад өрөвдөөд дуугуй өнгөрөх үү?, танидаг мэддэг бүх хүмүүст ингэж болохгүй гэж хэлэх үү? Хэлээд миний үгэнд итгэх үү? Яавал олонхин шиг залуу охидуудад өөр амьдрах, өөрийгөө хайрлах тухай ойлгуулах вэ?

Юуны өмнө “эмэгтэй хүн” гэдэг нийгэмд байсаар байгаа энэ буруу зураглалыг арилгах хэрэгтэй санагдав.

· Зурагтаар туранхай биш, эрүүл байх нь чухал гэдгийг зөв тайлбарласан реклам сурталчилгаа гаргая.

· Мэдлэг боловсролоороо өндөрлөгт гарсан байгаа залуу эмэгтэйчүүдийг сурталчилая.

· Гэр бүлийн эрэгтэй эмэгтэй хүмүүсийн үүргүүдийг зөвөөр дүрслэн үзүүлэе.

· Хүүхдийн ном зохиол дээрх шулмас, мангас ихэнхдээ эмэгтэй хүний хөхтэй дүрслэгддэг сөрөг дүрүүдэд дүн шинжилгээ хийж зурганд нь хязгаарлалтуудыг тавия.

· Хөөрхөн сайхнаас илүүтэй ухаантай мэдлэг боловсролтой эмэгтэй хүн сайхан харагддаг талаар залуу охидуудад ойлголтыг багаас нь гэр бүлээр нь дамжуулан хэвшүүлэе.

· Олон эмэгтэйчүүдийг эрчүүдийн бий болгочихоод байгаа нийгэмд шийдвэр гаргах түвшинд гаргая, тэгэж байж өөр байдаг гэдгийг хүмүүст ойлгуулая, үзүүлэе.

Бодлууд үргэлжилсээр...

Хэрвээ тэр эмэгтэй эрэгтэй хүнд зодуулах гэж амьдраагүй гэдгээ ойлгодог байсан бол, зар сурталчилгаа, хэвлэл нийтлэл, кино зэрэгт туранхай л хүүхэн хөөрхөн гэж байнга үзүүлдэггүйсэн бол, хүний хэдтэйдээ хүнтэй сууж хүүхэд гаргах нь тухайн хүний өөрийн сонголтын асуудал гэдгийг хүмүүс хүлээн зөвшөөрдөг байсан бол, багш нар маань эмэгтэй хүн байсан бол, Монгол улс нэгдэж орсон конвенцоо биелүүлэх тал дээр илүүхэн шиг зүйл хийсэн бол энэ бүхэн өөр байж болох байсан шиг санагдав.

Бодлууд үргэлжилсээр...

12 comments:

  1. Uneheer chuhal sedev hondson sain bichleg boljee. iim uzel bodoltoi emegteichuud bdag ch diilenh huvi ezlene gej bi huvidaa bodohgui bna. Emegtei hun hedii chinee ooriigoo hogjuulj amjiltand hurch chadna todii chinee oortoo itgej mon ooriigoo hundeldeg boldog. Ooriigoo hundeldeg huntei busad humuus ch hundetgeltei haritsdag. Teheer emegteichuud maani ooriigoo daichildag baigaasai ooriigoo hogjuuleesei, henees ch hamaaralgui ooriigoo avaad yavchih chadvartai boloosoi.

    ReplyDelete
  2. very sharp post! Everything I would like to say you summed it up real good. Great Post!

    ReplyDelete
  3. Дэлхийн банкны нийгмийн хөгжлийн төлөөх иргэний нийгмийн сангийн Ирээдүйн Удирдагчид хөтөлбөрийн санхүүжилтээр Монголын Эмэгтэйчүүдийн Сан-гаас хэрэгжүүлж буй Удирдагч эмэгтэйчүүдийн хойч үе Залуу Манлайлагчдыг бэлтгэх төслийн хүрээнд "Миний Оролцоо" сэдэвт эссэ бичлэгийн уралдаанд 1-р байр энэхүү бичлэгээр авсанд баяр хүргэе!

    ReplyDelete
  4. sonirholtoi sedev bna, gehdee neg yumiig oilgohgui bna, neg emegtei hun delguurees ih hund tortoi zuil unagaj asagaad yavj bj l dee, ter hund yaagaad eregtei hun tuslah yostoi bdag ve?

    ReplyDelete
  5. eregtei emegtei 2 hun boroond norood guij bhad yaagaad eregtei hun tuund huvtsasaa tailj ogdog ve

    ReplyDelete
  6. neenee gegch nohriin helseneer bol emegtei hun ene delhii deer amjilt gargahiin tuld irsen yumuu? yamar terminator bishdeee! yor ni bol az jargal gedeg bol urt hugatsaand togtvortoi setgel hangaluun amidrahiin l ner shuudee, tiim bolohoor amjiltand huuhed, gerlelt, nohor saad bolno gej hezeech bhgui, huuhed gargana gedeg chini amjilt, nohort garna gedeg chini amjilt, gerlelt gedeg chini amjilt, ternees bish 1-r bairand oroh bol amjilt bish, buhel buten huuhed toruuleed niigemd ev eruul sav saruulaar 18 nas hurgej ogno gedeg chini yuunaas ch iluu amjilt shuudeee,

    ReplyDelete
  7. Saikhan ger bultei boloyo. Hairtai hunteigee suugaad, ter hunee hairlaad, huuhedtei bolood, huuhdee harj jargaad saikhan amidarnaa gej bodson emegtei hund bol ene bichleg ch daramt bolj boloh l yum bna. Hun az jargalaa ooroo ooriinhooroo dugnene. Hamgiin gol ni ter ooriinhoo husleer amidrah heregtei. Zarim talaar emegtei eregtei humuusiin chadal uneheer l oor bdg shd. Anonymous bichlegiin tsuvaa tailj ogdog, hund yum aa orguuldgees avhuulaad haalgaa ongoiluulah, tsetseg avah, haranhuid hurguuleh geed bidnii heregtsee oor shd. Zaaval er hun shig boloh geed bh ymar ch shaardlaga bhgui. Huchirhiillin esreg bol harin tal burees ni demjineee~

    ReplyDelete
  8. Хүн хүний бодол өөрч надад энэ Дэлхийн банкны иргэний нийгмийн сангийн эссэний тэмцээнд түрүүлсэн эссэ үнэхээр таалагдлаа. Олон үгээр яахав надад бол бие биенээ хүндэлж, ганц олдох амьдралаа хангалуун сайхан аз жаргалын төлөө өнгөрүүлээрэй гэж залуусдаа уриалий, хүсий. Амжилт Залуусаа.

    ReplyDelete
  9. End hundugtsen sedev zuv bolovch jaahan tuilshirsan met sanagdlaa. Hetii hatuu deglem barin turj bgaa ch gualag saihan biyeneesee uuruu mash ih setgeliin taashaal avdag busguichuud bdag shuu dee. Ajlaa hiihiin hajuugaar nuhurt garch huuhed gargasan ch uuriigee hugjuuleh cag zaviig gargah ni busguichuud bidniig hurcalj, changalj bdag shuu dee. Ene buh uurgiig gaihamshigtaigaar biyeluulj bgaa olon olon emegteichuudiig bid dursahgui orhij bolohgui ee. Tednees ulger duurialal avch, magadgui tuunees iluu hiij buteeh uram zorig orohiig zaluu busguichuuddee urialmaar bna. Eregtei humuus ch gesen setgeliin mash ih daramtan door amidardag. Magadgui busguichuud biden shig huvaalcaad bdgui bolohoor ter ni iluu hundeer tusdag bh. Bagshiin chini helsenchlen ter baishing barij, nom bichih, hajuugaar ehner huuhdee tejeeh hemjeenii mungu oloh geed l erchuuded noogdoh uureg hariuclaga zunduu bdag. Uuniig duridahgui orhij bolohgui bh. Medeej huchirhiilliig hen ch husehgui. Huchirhiilliin esreg zogsoj, temcehiig bugdeeree surchihval. Ene buh uureg daalgavaruud Mongol emegteichuudiin huvid yu ch bishee. Bi Mongol busguichuudiinhee mergen uhaan, torgomsog medremjind itgedeg bolohoor iin bichij suuna. Tanid amjilt huseye! Bi uuruu ch ali boloh ihiig amjuulahiig hicheej amidarch bna...

    ReplyDelete
  10. Heterhii neg talaas ni harsan bna ooroor helbel tuilshirsan bna demii ym unshij tsag zavaa aldsandaa haramsaj bna neg soliotoi huuhen bichsen l bna

    ReplyDelete
  11. amidral deer harj bhad eregtei hun emegtei yag tentsuuu ajil hiihed eregtei huniig l iluud uzdeg. emegtei hun niigemd hureenlen bui orchindoo dargadaa huleen zovshoorogdoj hamt ajillaj bui eregtei huntei yag adilhan huleen zovshoorogdhiin tuld dor hayj 2 dahin iluu hodolmorloj iluug hiij bj yag adilhan hemjeend unelgddeg. ene bol amidral deer bdga engiin l asuudal. emegtei huniig yagaad eregtei huntei yag adilhnaar unelj dugnej boldguin be?
    ihenh amjiltand hursen emegteichuudiin namtar tuuhiig sudlahad ihenh n ger buliin amidralgui huuhedgui nohorgui bdag. ene bol margaangui unen. medeej eregtei emegtei tarhinii hogjiloos shaltgaalan yug n hen n iluu sain hiij chadah ve gdg asuudal tusdaa bdag. emegteichuud huntei suuna huuhed gargana ger ornoo avch yavna geed sanaa huvaagdah zuil ih bdag. iimees yagaad eregtei humuus uuniig n bodood yadahdaa hundelj bj boldguin be? uuniig l bi dandaa bodoj hariultiig olohgui tolgoi gashilgaj suuna. zarimdaa eregtei hun bolood torson bol amidral iluu amar hyalbar bh bjdee gj haramsdag

    ReplyDelete